sojourner

- over het beeld Oncomouse

In de Openbaring van Johannes, het laatste boek van de bijbel, lezen we hoe het einde van de geschiedenis er uitziet. In deze visionaire beelden wordt de hoop uitgedrukt op het rijk Gods.

Op de gebrandschilderde ramen van Joep Nicolas (in de kerk van Tubbergen) worden deze visioenen verzinnebeeld als een gewelddadige strijd met de 'gouden stad' als eindstation. Een moeilijke weg ligt voor ons, vol valkuilen.

Het beeld dat ik wil oproepen stelt de tweedeling tussen geest en lichaam, dier en mens, organisme en machine, publiek en privé, natuur en cultuur, vrouwen en mannen, primitief en geciviliseerd ter dicussie. Het keert zich tegen het beeld van de oorspronkelijke onschuld en de uiteindelijke terugkeer naar het paradijs.

Oncomouse

Sojourner, een gast, iemand op doortocht, is een hermafrodiet. Een tweegeslachtelijk wezen dat door de opheffing van de dualiteit de completering van de mens aanduidt en zodoende tevens de overwinning van het menselijk tekort symboliseert. Het hedendaagse ikoon daarvoor heet 'Oncomouse'. Het betreft een muis die op een onzichtbare wijze is voorzien van een menselijke borstkankergen. Een levend wezen als uitvinding, te koop voor slechts honderd dollar.

Het beeld van de 'oncomouse' is méér dan een hermafrodiet die de tweespalt overwint. Door haar kunstmatig karakter is het een chimaera, een monsterlijk wezen. In de mythen wordt dit nachtmerries verwekkende schepsel afgebeeld als een leeuw met een staart die eindigt in een drakenkop terwijl uit zijn rug een geit zijn kop opsteekt. Het is een hybridisch wezen samengesteld uit verschillende dieren. Er zijn nog andere combinaties mogelijk die van de mens en dier. Denk bijvoorbeeld aan de minotaurus, de sfinx en de satyr of aan de bastaardisering van mens en techniek: de cyborg. Voor al deze hybriden geldt dat de mythe van de tuin van Eden voor hen geen betekenis heeft.

Oncomouse in het Stedelijk in Zwolle

Aan het eind van de twintigste en aan het begin van de eenentwintigste eeuw - in onze tijd, een mythische tijd, zijn wij allemaal chimaera's, gedachte en gefabriceerde hybriden van machine en organisme; kortom wij zijn allen reeds cyborg (Donna Haraway). De cyborg is een zelfregulerende mens-machine systeem. Een voorbeeld is in ieder middelgroot nederlands ziekenhuis te vinden, bij diegenen die verkeren in het door electronica gestuurde schemergebied tussen leven en dood.

De religieuze verbeelding kan het onder het huidige technologische beding niet langer haar toevlucht nemen tot louter organische metaforen voor leven en dood. Zij moet haar beeldtaal herijken en zelfs het goddelijke tegoed leren deconstrueren. Sojourner verkent de weg.

AB

literatuur Rene Munnik - Donna Haraway